‘Gisteren ontving ik het bericht dat Louk Hulsman overleden is. Hij zou binnenkort 86 geworden zijn. Louk (prof. L.H.C. Hulsman, zoals hij in officiële teksten heet) was mijn leermeester. Het is omdat ik bij hem wilde promoveren dat ik naar Rotterdam kwam, en mijn kijk op de wereld is al meer dan twintig jaar lang in belangrijke mate mede door hem geïnspireerd.
Louk was een van de grondleggers van het hedendaagse strafrechtelijke abolitionisme. De term abolitionisme (van abolir, afschaffen) werd in de negentiende eeuw gebruikt in verband met de afschaffing van de slavernij. Op dit ogenblik is er nog een wereldwijde abolitionistische beweging die ijvert voor de afschaffing van de doodstraf. Maar waar Louk voor stond, heette voor de gemakkelijkheid ‘afschaffing van het strafrecht’.
‘Afscheid van het strafrecht’ was ook de titel van de Nederlandse vertaling van het boekje waarmee hij in 1982 zijn ideeën voor een groot publiek verwoordde. Maar waar in de oorspronkelijke, Franse versie de ondertitel nog was ‘Le système pénal en question’, kreeg de vertaling de positieve toevoeging ‘Een pleidooi voor zelfregulering’.
Louk was een anarchist. Hij vond dat mensen zelf onder elkaar, op een mens-tot-mens-niveau hun problemen moeten oplossen. Het strafrechtsysteem ontneemt mensen hun conflicten en vertaalt en verdraait ze tot abstracte misdrijven, die uitsluitend via de weg van vergelding kunnen worden aangepakt. Maar mensen ‘leed toevoegen’ (zoals straffen heette in het strafrechtdiscours), omdat zij anderen leed hebben berokkend, betekent alleen dat de totale hoeveelheid leed op de wereld toeneemt. Beter zou het zijn te streven naar herstel, zowel van de schade die is toegebracht, als van de sociale verantwoordelijkheid van degene die die schade heeft veroorzaakt. Een eerste noodzakelijke stap daartoe was volgens Louk maar eens af te stappen van de geïnstitutionaliseerde terminologie van misdrijf en dader en slachtoffer en straf, en in de plaats daarvan problemen te bekijken als ongewenste situaties of onaanvaardbaar gedrag, en daarvoor een oplossing te zoeken die alle betrokken partijen in hun waarde laat.
Anders leren kijken naar de sociale werkelijkheid, er anders over praten, ontsnappen uit de terminologie van het strafrechtssysteem, dat was waar Louk voor pleitte. De laatste alinea van zijn tekst in ‘Afscheid van het strafrecht’ luidt zo: “Als ik uit mijn tuin de obstakels verwijder die zon en water verhinderen de aarde vruchtbaar te maken komen er planten te voorschijn waarvan ik het bestaan zelfs niet vermoedde. Op een dergelijke manier baant het verdwijnen van het staatsstrafrechtsysteem, in een gezonder en dynamischer samenlevingsverband, de weg voor een nieuwe gerechtigheid.”’
De publicatie van dit boek is een uitvloeisel van de postume toekenning aan Louk van de Willem Adriaan Bonger Prijs, omwille zijn “uitzonderlijke bijdrage aan zowel het vakgebied als aan het maatschappelijk debat over misdaad en straf”. In De ontmaskering van het strafrechtelijk discours is een selectie van publicaties van Louk Hulsman bijeengebracht die kenmerkend zijn voor zijn wetenschappelijk denken en voor de ontwikkeling daarin. Het boek bevat eerder in het Nederlands gepubliceerde teksten, waarvan sommige zeer bekend zijn en nog vaak worden bestudeerd, en sommige relatief onbekend en ook moeilijk traceerbaar. Het bevat ook enkele teksten die vertaald zijn en nu voor het eerst in het Nederlands verschijnen, en het een inleiding op het werk van Hulsman.
Hieronder een opname van 1 december 2008, waarin Louk in zijn typische stijl een bijdrage levert op het Cannabis Tribunaal in Den Haag.
