Negen jaar lang heb ik deze website durieux.eu in stand gehouden. Maar sinds 24 februari 2016 wordt de gebruikte software drupal 6 niet meer ondersteund. Dat maakt het nu praktisch onmogelijk om de site nog goed te laten draaien. Ik ga dus voortaan uitsluitend verder met rivieren & meren. Op die site kan je je aanmelden als je op de hoogte wil blijven van nieuwe bijdragen.

Misschien dat ik in de loop van de tijd nog enkele (langere) stukken, die mogelijk nog relevant zijn – al dan niet geredigeerd – overplaats naar rivieren & meren. On verra.

Pendant neuf ans j’ai tenu en vie ce site durieux.eu. Pourtant, depuis le 24 février 2016 il n’y a plus de support technique pour le logiciel employé drupal 6 – jusqu’au point où il est devenu pratiquement impossible d’encore bien faire fonctionner le site. Je me concentrerai donc désormais sur rivières & lacs. Sur ce site-là vous pouvez vous enregistrer si vous voulez être tenu.e.s au courant de nouvelles contributions.

Il se peut que je transfère encore quelques textes plus ou moins pertinents – rédigés ou non – vers ce rivières & lacs. We’ll see.

For almost nine years I have managed this website durieux.eu. Since February 2016 however the software drupal 6 is end of life. This has made it practically impossible to continue with this site. So from now on, I’ll concentrate my things on rivers & lakes. You can register on that site, if you want to be informed on new contributions.

I might in the course of time transfer some of the (longer) texts to rivers & lakes – edited or not, and supposing they still have some relevance. We zullen zien.

Hieronder enkele citaten uit de Belgisch pers, anno 2019. De fragmenten uit Le Soir komen uit berichtgeving rond de klimaatacties in het voorjaar. De citaten uit De Standaard (weekblad) hadden te maken met de verdere groei van extreemrechts in Vlaanderen bij de verkiezingen van 26 mei 2019. Het citaat van Bart De Wever staat ertussen voor de vrolijke noot; die man is bevreesd voor niet minder dan drie rampen tegelijkertijd: een Waals volksfront, een belastingtsunami en Kristof Calvo als premier. Dit is nog net niet het einde van de Westerse beschaving.

‘Anuna De Wever: « La peur du climat me guide » - Mais moi je pensais : « Comment est-il possible qu’une jeune de 17 ans doive affronter un futur aussi effrayant ? »’
Le Soir, 9 et 10 février 2019

‘Pourquoi les jeunes ont-ils déboulé dans l’arène ? « La peur », résume un manifestant.’
Le Soir, 15 mars 2019

‘Les plus lucides osent un brin de mea-culpa : « On a tous jubilé à raison devant l’énorme mobilisation climatique en Belgique. Mais on n’a pas vu la montée de l’extrême droite. Cela me rappelle l’engouement pour le Front populaire en 1936 alors qu’en Italie et en Allemagne le fascisme et le nazisme parvenaient au pouvoir par des voies démocratiques. »’
Le Soir, 29 et 30 mai 2019

‘Avec le sentiment d’urgence, c’est l’angoisse qui monte. (…) Cette thérapie de l’action, beaucoup en parlent spontanément. Et trouvent dans Extinction Rebellion une réponse très littérale à une angoisse existentielle.’
Le Soir, 26 juin 2019

“Bart De Wever: ‘Ik vrees een Waals volksfront dat een belastingtsunami op Vlaanderen afstuurt, met Kristof Calvo als premier.’”
De Standaard, 24 april 2019

“Waarvan ligt de Vlaming wakker? We trokken drie weken op pad, van Heuvelland tot Riemst. Langs kleine steden en gemeenten, waar de telelens van de nationale politiek en media vaak niet reikt. Door een regio die niet uit de comfortzone wil. ‘Wat u hoort, is angst. Angst dat we alles gaan verliezen wat we hebben.’”
dS weekblad, 25 mei 2019

 “Nagenoeg overal in Vlaanderen tekende Vlaams Belang voor een forse vooruitgang. Maar de zege was het meest opvallend in West-Vlaanderen, een provincie waar de partij nooit echt grond aan de voet kreeg maar nu plots 15 procent winst boekt en de grootste wordt in verschillende gemeenten. Met dank aan een goeie 'casting', de angst voor een migratiegolf én ... de andere partijen.”
Het Nieuwsblad, 28 mei 2019

“Fakenieuws of niet: de angst dat taferelen die ze elders zien, zouden kunnen overwaaien naar hun rustige Kempen, baart deze inwoners grote zorgen.”
De Standaard, 28 mei 2019

Angst overal. Verschillende commentatoren hebben erop gewezen, zowel in verband met de klimaatacties als met de gestage groei van extreem rechts of radicaal rechts of welke andere eufemismen je er verder voor gebruikt: als je groot wil worden, moet je populistisch zijn, werken op de emoties. De beste emotie is angst. Angst creëren, uitspreken en verspreiden. Werkt altijd.

Eind mei publiceerden onderzoekers aan de UCLouvain een nota: Crise migratoire: le discours médiatique augmente-t-il la peur des migrants ? Hun analyse is gebaseerd op een onderzoek dat werd uitgevoerd aan de KULeuven, waarbij tweeduizend mediabijdragen uit 2015 tot 2017 over migratie werden bekeken. De onderzoekers van de UCL schreven een zeer evenwichtig rapportje, waarvan hier de samenvatting:

De “migratiecrisis” van 2015 heeft de aandacht voor migranten in Europa sterk aangescherpt. Landsgrenzen sluiten en militariseren, een tanende ontvankelijkheid van asielaanvragen: het zijn slechts enkele van de antwoorden op de angst van de Europese burger voor deze “crisis”. Zoals uit mens- en sociaalwetenschappelijk onderzoek blijkt, versterkt het discours in politiek en media zo negatieve stereotypen, accentueert het afwijzend gedrag en werpt het gaandeweg een valkuil op voor migranten. En de opkomst van een humanitaire logica, die de migrant-als-bedreiging inruilt voor een slachtoffer-migrant, maakt het niet mogelijk om de impasse te doorbreken.

Kortom, media en politici blijven angst creëren en oproepen – of het nu trouwens over migratie of over klimaat gaat –, en de media brengen bij voorkeur dat soort politici in beeld aangezien hun verhalen kijkers en lezers trekken. Daarmee verspreiden zij clichés en vooroordelen, die de denkwereld van bepaalde groepen mensen gaan aansturen. Ook al hebben die clichés geen objectieve basis, tegengestelde informatie kan bijna nooit krachtig genoeg zijn om de sterke emotie die angst is te temperen of te neutraliseren. Kassa!

Ik moest plots denken aan een boek dat ik pas herlezen heb: Ruth L. Ozeki, Mijn jaar van het vlees, Amsterdam, 1998 (My Year of Meats, New York, 1998, vertaling Ruud Rook). Aan het einde (p. 350-351) schrijft de hoofdpersoon (de schrijfster):

“Kennis die op die manier op ons afkomt – in golven, alles in één keer, onafwendbaar – wordt symbolisch voor onze machteloosheid: het wordt onaangename kennis – en dus ontkennen we hem, rijden op de top van de golf mee tot hij uit ons bewustzijn verdwijnt. ‘Ik wist het niet!’ heb ik mezelf horen tegenwerpen, maar het is niet waar. [-] ‘Onwetendheid.’ In wezen ben je bewust onwetend, is het een keuze die je telkens opnieuw maakt, vooral wanneer je met informatie wordt overstelpt, en kennis is synoniem geworden met machteloosheid.

Ik wou dat ik mijn ‘onwetendheid’ niet zozeer als persoonlijk falen maar als een gigantische culturele trend kon zien, een voorbeeld van dissociatie, van psychische verdoving, van de manier waarop we aan het eind van het millennium psychisch zijn lamgeslagen. Dwingt onze kennis ons niet tot handelen, dan kunnen we ons alleen handhaven bij de gratie van onze onwetendheid. Dus cultiveren we die en doen we er zelfs alles aan om onwetendheid te verheerlijken. De esthetiek van de opzettelijke domheid die de dienst uitmaakt op tv en in Hollywood móét hiermee te maken hebben. Gevoed door een mediadieet van rampzalig nieuws leven we in een aanhoudende toestand van onderdrukte paniek. We worden verlamd door rampzalige kennis waar we alleen aan kunnen ontsnappen door ons van de domme te houden. Onwetendheid wordt macht, omdat het mensen in staat stelt om te leven. Domheid wordt proactief, een politiek statement. Onze collectieve norm.”

(Version française sur https://rivieren-en-meren.online/2019/09/19/paralipse/)

Waarover ik het niet wil hebben hier, is het langdurige uitblijven van nieuwe bijdragen op mijn websites. Op durieux.eu dateert de laatste bijdrage, het lange essay hoe (een) intellectueel zijn? alweer van 10 juni. Op rivieren & meren – rivières & lacs – rivers & lakes is het laatste stuk exact drie maanden oud, maar eigenlijk was Het kind en de zee zijn van zichzelf niet meer dan een nauwelijks veredelde aankondiging van een evenement door anderen georganiseerd.

Het doet er weinig toe hoe dat zo gekomen is. Ik vraag ook niet waarom dat zo is. Vragen naar het waarom is vragen naar een reden, en een reden veronderstelt een intentie of een doelstelling. Intenties en doelstellingen zijn vaak nauwelijks te achterhalen; wat je wel kan uitzoeken is hoe zaken of toestanden geworden zijn wat zij nu zijn. Maar daar wil ik niet op ingaan, op de impact van de verhuizingen van het afgelopen jaar. Ik zal geen ruimte besteden aan de energie die opgeslorpt werd door het opruimen van een archief van decennia, over de zoektocht naar instanties die waardevolle delen ervan wilden overnemen, over het noodzakelijke terugbrengen van mijn bibliotheek tot iets meer dan de helft. Het had toch allemaal vroeg of laat moeten gebeuren, en nu ik het zelf kon doen, kon ik voorkomen dat nabestaanden anders ooit alles gewoon zouden wegkieperen.

Het heeft ook geen zin om in te gaan op de déprime die volgde op de verhuizing uit de Belgische Ardennen, uit een woning met een klein park waar ik bijna tien jaar graag gewoond heb. Ook het feit dat ik weer in Vlaanderen terecht kwam, het gewest waaruit ik tien jaar geleden weg wilde vanwege het nationalisme, de xenofobie en de fascistoïde onderstroom in de politiek en de media, was niet van aard om energiek weer aan het schrijven te gaan. Ik woon nu op een mooi en comfortabel appartement met uitzicht en aan het water, maar daar wil ik het ook niet over hebben.

Meer dan een jaar in verhuismodus gaat niet in je koude kleren zitten, en als je dan ziet dat wat tien jaar geleden een politieke dreiging was, nu dominante realiteit is geworden op de plek waar je woont, word je daar ook niet vrolijk van. Het vroeg dus enige tijd om mijzelf ervan te overtuigen dat ik weer de draad moet opnemen van mijn websites, dat het weer zin heeft om – liefst regelmatig – dingen te schrijven, als het al niet is omdat anderen geïnteresseerd zijn, dan toch om mijzelf er toe aan te zetten mijn gedachten goed te formuleren en min of meer coherent op een rij te zetten.

Maar eigenlijk gaat dit blog helemaal niet daarover. Waar ik het wel over heb is over de paralipsis. De paral(e)ipsis is de stijlfiguur waarbij je aangeeft dat je het niet zal hebben over alles waar je dan nadien wel over praat. “Ik zal niet beweren dat dat flauwekul is, maar …”

En uiteindelijk gaat dit stukje ook niet over de paralipsis. Het is gewoon een oefening en een poging om de routine van het schrijven weer op te nemen.

"Dans le processus de la connaissance, ne pas résoudre un problème est toujours un progrès par rapport au fait de ne pas le poser. Bien sûr, nier l’existence du problème est une heureuse façon de le régler. »

Qian Zhongshu, ‘Le poète et ses griefs’, dans Cinq essais de poétique.

Nederlandse versie op https://rivieren-en-meren.online/2019/03/31/het-klimaat-redden/

"...

Tout ceci me vint à l’esprit au moment de voir encore une série de photos d’écoliers belges pendant leurs manifestations pour « sauver le climat ». Quelque soit leur langue natale, ils/elles portaient des slogans mélangeant joyeusement phrases et mots en néerlandais, français et anglais-mondialisé : Arrête de niquer ta mer – Eat pussy, not cows, mais aussi Eat dick, not microplastic – Phoque le réchauffement climatique  – There is no planète B – Change the politics, not the climate – 15 mars 2019 Global Strike for Future. Sans doute, les jeunes pour qui ce genre de mixage linguistique est tout à fait évident, estimeront le concept d’impérialisme culturel totalement dépassé, sinon complètement inconnu.

Dans les média que je consulte, les écoliers qui font l’école buissonnière bénéficient de beaucoup de compréhension et de sympathie. Le pdg France de la Walt Disney Company déclare sans aucune ironie apparente : « Et puis, les enfants qui descendent en ce moment dans la rue, j’ai presque envie de les appeler  la génération Disneynature . » (Le Soir, 19 mars 2019) Même une éditorialiste d’habitude assez sereine comme Béatrice Delvaux ne se retient pas dans son Édito à la Une du Soir (22 février 2019) : « Il y a quelque chose d’improbable, il y a quelque chose de magique, il y a quelque chose d’émouvant dans ce que nous avons vu jeudi à Bruxelles. Quelque chose d’historique aussi. Quatre jeunes filles de 16 et 17 ans qui se dressent, haranguent le monde, tancent ceux qui les prennent pour « des marionnettes qui ne peuvent penser par elles-mêmes » et leur disent leurs quatre vérités. [-] Ce jeudi, nous avions devant nous des filles de cette Antigone de Sophocle, qui veut accomplir une mission et refuse la logique des gouvernants. »

Bon, je ne veux pas jouer le vieux canasson cynique : super que des ados s’engagent pour la bonne cause. En plus, l’excitation de sécher les cours, le plaisir d’entreprendre des actions en groupe, la satisfaction d’atteindre les média avec ses slogans drôles, … qu’y a-t-il de plus beau que la combinaison d’engagement et de joie ? Se battre pour un monde meilleur fait que l’on se sente mieux également.

Mais alors, comment ça, la bonne cause, un monde meilleur, sauver la planète ? De quelle manière ? La plupart des jeunes à qui l’on donne la parole dans les média ne cessent de répéter que ce mouvement climatique n’est pas politique – mais en même temps ils exigent que « la politique » agisse et prenne des mesures pour une politique climatique plus ferme. Évidemment un tel appel ..."

Le texte intégral de cet essai se trouve ici

Technology and control – the future revisited.

“A Note on Production

… there were 21 papers presented at the conference. [-] I typed all the edited papers onto a main frame computer (a VAX 780) with the intention of transferring the files on-line to a computer at Oxford capable of laser typesetting (Lasercomp). However, time ran out, and an alternative plan had to be activated. The main frame computer did not have a word processing facility, so the files were transferred to floppy disc and word processed on a micro-computer (a Gemini Galaxy 1); each floppy has an amazing 800K capacity. Finally, the files were printed out on a daisy wheel printer, pasted down on lay-out sheets and presented to the printer photo-ready.

I would like to thank a number of people for their help in this process. Mike Tomlinson had the hassle of dealing with the printer and the binder, and of organising the manual collation of the printed sheets. Had we been able to use Lasercomp he would have had the main hassle there also. [-] And Alistair Gilmore in the Faculty of Social and health Science at the University of Ulster at Jordanstown was more than pleased to drop everything else in order to introduce me to the mysteries of transferring files from the main frame to the micro computer.

A final point: it is perhaps a minor example, but the very process whereby these Working Papers have been produced shows that new technology is not totally oppressive. The papers that follow consider some of the many ways in which it is oppressive, but they also contain the hopeful message that “we” can master the machinery in some ways ourselves, that we do not have to leave it all in “their” hands.”

From: Bill Rolston, ‘Introduction’, in The State of Information in 1984 – Conflict, Social Control and New Technology. Working Papers in European Criminology N° 6, European Group for the Study of Deviance and Social Control, Cardiff, September 1984                               

Weet je dat je, gewoon door op het World Wide Web te surfen, zelf een instant geluidscompositie kan maken? Simple comme bonjour, maar je kan de val niet ontwijken, waar de ontwerpster van het programma juist wil op wijzen.

Jasmine Guffond is een componiste van wie muziek te vinden is op cd en vinyl. Zij maakt ook geluidsinstallaties en doet live performances. De laatste jaren richt zij zich op het gebruik van digitale technologieën om data om te zetten in beeld en geluid. Daarmee wil zij niet alleen geluidscomposities maken, maar ook wijzen op de alomtegenwoordigheid van digitale surveillance. Het omzetten in geluid (sonification) van onzichtbare internet tracking cookies leidt niet alleen tot een spontane compositie in je computer, maar toont ook onomstotelijk aan dat je permanent gevolgd en geregistreerd wordt bij alles wat je doet op het web.

Cookies zijn minieme digitale bestandjes die op je computer worden achtergelaten om data te verzamelen voor adverteerders, overheden of bedrijven, kortom iedereen die om wat voor reden dan ook wil weten wat je doet, waar je gaat en wat je interesseert. In mijn herinnering waren er in 1994 eigenlijk maar twee browsers: Netscape Navigator en Internet Explorer. Het waren de ingenieurs van Netscape die in die periode cookies ontwierpen om de mogelijkheden van e-commerce uit te breiden. Tot dan toe was het World Wide Web stateless, dat wil zeggen dat servers waarop websites draaiden, niets onthielden van vorige bezoeken, gebruikersgegevens, voorkeuren of logingegevens. Elk bezoek aan een website werd behandeld als een nieuwe en unieke gebeurtenis, en steeds opnieuw moest je gebruikersgegevens en voorkeuren invullen. Netscape maakte het mogelijk dat webpagina’s die je met die browser bezocht, op je computer kleine bestanden achterlieten die registreerden wat je had gedaan op die site. Zo kreeg het www een geheugen, en veranderde het van een systeem van discontinue bezoeken in een landschap van doorlopende netwerkverbinding. Toen even later ook Internet Explorer van Microsoft cookies toeliet, was de algemene en permanente connectiviteit een feit, zeker ook omdat de cookies niet vernietigd werden aan het einde van een sessie, maar gewoon bleven sluimeren binnen in je pc.

Pas in 1996 verschenen in de media de eerste alarmberichten over deze digitale surveillance, vooral vanwege het inmiddels gegroeide fenomeen van de third-party cookies. Aanvankelijk was een cookie nog verbonden met het domein dat getoond wordt in de adresbalk van de browser. Dat is een first-party cookie. Third-party cookies worden echter achtergelaten door domeinen die je niet expliciet bezoekt, maar bijvoorbeeld door advertenties op de pagina die je bekijkt, of gewoon zonder dat er enige zichtbare link is naar het bedrijf dat ze bij je dropt.

Het begon ermee dat Netscape het achterlaten van cookies standaard mogelijk maakte, zonder waarschuwing aan of toestemming van de gebruiker van de website. Er was in de browsers ook geen mechanisme ingebouwd om de plaatsing van cookies te melden. Je wist dus in principe niet dat je als bezoeker van een website geregistreerd en gevolgd werd. Bovendien, als je geïnteresseerd en technisch genoeg was om de cookies op je computer te bekijken, kon je er nog niet uit opmaken wat juist geregistreerd en bewaard werd. Vandaag staan bijna alle browsers standaard third-party cookies toe, gewoon om mogelijke adverteerders ter wille te zijn. Daardoor is surfen op het internet, wat ooit een relatief anonieme bezigheid was, veranderd in een permanente overdracht van gegevens over je identiteit, je transacties, je bewegingen, keuzes en verlangens – en die kunnen allemaal opgeslagen, gesorteerd en verkocht worden.

Sinds vorig jaar zijn websites wel verplicht om bij elk bezoek te melden dat zij cookies willen/zullen achterlaten op je computer, en welke categorieën van cookies dat zijn. Dat lijkt een zekere bescherming van de privacy van de bezoeker, maar eigenlijk stelt het allemaal niet zo veel voor. Ook als je niet expliciet aangeeft dat je cookies accepteert, worden ze toch geplaatst. De expliciete toestemming is alleen handig om aan te vinken welke soorten cookies je niet wil. Als je geen ‘functionele’ cookies wil, wordt de website (deels) onbruikbaar; dus die accepteer je. Cookies voor het verzamelen van statistische gegevens of ten bate van adverteerders kan je weigeren; als je dat doet, bijvoorbeeld bij het internetbankieren van BNP Paribas Fortis, krijg je op elke pagina opnieuw een pop-up die ongeveer een derde van het scherm in beslag neemt, met de vraag om alle cookies te accepteren.

Terug naar Jasmine Guffond. Zij schrijft op haar website: “… she questions what it means for our personal habits to be traceable, and for our identities, choices and personalities to be reduced to streams of data”. Dus heeft zij de Listening Back Chrome Extension gemaakt, een programmaatje dat je kan toevoegen aan je browser, en dat geluiden produceert bij elk spoor dat een cookie op je computer achterlaat (Translates cookies into sound as you browse). De permanente onzichtbare surveillance en registratie worden nu op het moment zelf meteen hoorbaar. Guffond maakt er live geluidsinstallaties mee, zoals The Web Never Forgets, dat je  hier kan zien en beluisteren.

(Onder het filmpje op Vimeo staat overigens de waarschuwing: We use cookies. By using our site, you agree to our use of cookies. See more in our Cookie Policy.)

De extensie Listening Back kan je hier downloaden.

Het heeft allemaal iets contradictorisch, deze browser extension, die muziek maakt van de cookies die anderen ongevraagd op je computer achterlaten. Om te beginnen is de extensie gemaakt voor Chrome, de browser van Google, de grootste handelaar wereldwijd in privacygevoelige gegevens van internetgebruikers. Bij de installatie van het programmaatje moet je trouwens expliciet de extensie toegang geven tot alle gegevens op je computer. (Het ding werkt dus niet in Firefox, wel in browsers als Opera of Vivaldi, die op een of andere manier met Google gelieerd zijn.)

Bovendien, velen gebruiken al een programma om trackers  te blokkeren, zoals Ghostery. Maar zelfs dan hoor je regelmatig een ping of een pong of een zoemtoon of een brom uit je luidsprekers (je moet regelmatig de blokkeerinstellingen van je blocker handmatig bijpassen). Maar wil je dus volop genieten van de compositie die ontstaat in Listening Back, dan doe je er best aan Ghostery uit te schakelen. Kortom, wil je voor de kunst horen wat er allemaal in je pc gerommeld wordt, dan moet je de bescherming uitschakelen die juist zoveel mogelijk wil voorkomen dat er in je pc gerommeld wordt. Slimme dame, die Jasmine Guffond: ben je bereid je privacy weg te geven en je gegevens te grabbel te gooien, alleen maar om te horen hoe het is als je je gegevens te grabbel gooit?

Op donderdag 17 januari geeft Jasmine Guffond een gratis concert in de AB: https://www.abconcerts.be/en/agenda/events/jasmine-guffond/21125/

Just for once: an advertisement, for free

(version française sur https://rivieren-en-meren.online/2018/11/17/brussels-en-route/)

Brussels – and not Ronse – is the one and only true cosmopolitan city in Belgium. There are many ways to experience this fact. One of them is criss-crossing the city by public transport – and this for a considerable amount of time. That’s what photographer Bram Penninckx did. During a year and a half he travelled with every bus, tram, and metro line at least once, from terminal to terminal. These rides provided him the material for the pictures and the stories on Brussels en route.

Like:

A group of women gets on the bus. "So, Fatima, what did Santa Claus bring you?"  "Gingerbread biscuits, mandarin oranges, some chocolate figures, and of course toys," the woman with the veil answers. "We don't want Santa become too generous, because it will be Christmas soon and then the kids will get even more presents." "That's true, we don't want to spoil them too much!" another lady agrees. Another woman from the same group takes a bag out of her purse. "Does anyone want some ginger bread?"

People sometimes reduce the realities of this urban collection of 19 municipalities to a black and white story. The many shades of light and dark grey nuances are flattened into an easily understandable narrative with an attention-seeking title. In Brussels en route, there’s time and space for all shades of grey. This cross-section of the city gives the reader insight in the weal and woe of this colourful and fickle city.

You can view Bram Penninckx’ Brussels en route through an exhibition, in the photobook, and on the ingenious and beautiful trilingual website Brussels en route.

Here a few pictures (in an adjusted format for this website):

Nederlandse versie op https://rivieren-en-meren.online/2018/11/08/sabotage/

La grève à l’aéroport de Bruxelles est terminée. Pendant cinq jours des vacances d’automne belges, les bagagistes d’Aviapartner ont arrêté le travail. Que les mass média mettraient l’accent sur les désagréments  des voyageurs et sur la «dégradation de la réputation de l’aéroport et de notre pays » était à prévoir. Mais au moins un journal flamand parlait également d’insinuations sur « un manque d’éthique du travail » chez les travailleurs, illustrées par le fait que la direction avait appelé un huissier pour faire constater du sabotage présumé. Bien que le passage soit formulé avec beaucoup de réserves, il y a là néanmoins cette relation entre sabotage et manque d’éthique du travail.

Je ne vais pas me concentrer maintenant sur cette question d’éthique du travail (qui définit cette éthique, comment, pour qui ?) ; ce qui m’intéresse ici est le sabotage. Le sabotage est évidemment un ancien moyen de lutte – même si ceux qui y recouraient ne l’appelaient pas ainsi. Selon la légende, le mot trouverait son origine dans les sabots que les tisserands, au début du 19ème siècle, auraient jeté dans les machines pour, ben oui, saboter la production industrielle de tissues. En octobre 1916 Industrial Workers of the World à Cleveland publia une brochure qui étaya l’utilisation de sabotage dans la lutte sociale. La jeune militante Elizabeth Gurley Flynn donna à son texte un titre qui clarifia déjà une partie du contenu : ‘Sabotage – The Conscious Withdrawal of the Workers’ Industrial Efficiency’ – le sabotage comme la technique de saper volontairement le rendement industriel de l’ouvrier. Plus tard, IWW ajouta à la publication une formule d’exclusion de responsabilité (disclaimer): “The following document is presented for historical purposes and in the interest of the freedom of speech. The IWW takes no official position on sabotage (i.e. the IWW neither condones nor condemns such actions). Workers who engage in some of the following forms of sabotage risk legal sanctions.” (Voir aussi http://durieux.eu/blog/black-cat)

L'occasion de l’intervention de Flynn était justement une grève de travailleurs du textile en New Jersey. Un des meneurs de  grève avait été condamné pour avoir lancé des appels au sabotage. Flynn avait  l’intention de démontrer que le sabotage est un moyen de lutte absolument légitime pour les ouvriers de l’industrie – et que d’ailleurs il ne s’agit pas exclusivement d’une pratique de lutte des travailleurs, les patrons et les propriétaires en faisant également usage lorsque cela leur convient.

Son point de départ est que, si les travailleurs veulent atteindre une amélioration de leur condition, il serait naïf de leur part de compter sur la justice ou la sympathie des patrons ; le facteur déterminant seront les rapports de force. Dans ce contexte, le sabotage n’est qu’un des outils disponibles dans la lutte pour le pouvoir entre travail et capital. “Sabotage is to this class struggle what the guerrilla warfare is to the battle. The strike is the open battle of the class struggle, sabotage is the guerrilla warfare, the day-by-day warfare between two opposing classes.”

La conception de Flynn à propos du sabotage est claire : il ne s’agit aucunement de violence physique, mais purement d’un processus industriel destiné à porter atteinte au profits du propriétaire, et ceci en affectant la quantité de la production, ou la qualité, ou le service au public. En ce sens, le sabotage n’est d’ailleurs pas une pratique unidirectionnelle. Des propriétaires et des patrons aussi sapent consciemment la qualité optimale des produits, manipulent la quantité sur le marché et diminuent le service au public, tout cela afin d’accroître leurs bénéfices. Aviapartner en donne un parfait exemple. Un des propriétaires est le venture capital fund britannique HIG. Ces « fonds de capital-risque éligibles » sont sollicités par les actionnaires pour réduire à court terme les coûts d’exploitation de leur entreprise (licencier des employés, fermer des unités, arrêter l’entretien des machines) et pour ensuite vendre ce qui en reste avec un maximum de profit. Ce n’est pas par hasard qu’une des plaintes majeures du personnel d’Aviapartner concernait le matériel désuet et délabré dont ils doivent se servir.

Dans sa brochure Elizabeth Gurly Flynn donne plusieurs exemples historiques d’actes de sabotage et des issues auxquelles ceux-ci ont débouché pour les travailleurs concernés. De nos jours certaines de ces histoires auront l’air plutôt naïf, d’autres sont vraiment hilarantes (par exemple les actions du personnel de restauration à New York, qui d’une part renseignaient le public sur les conditions hygiéniques et de travail dans les cuisines d’hôtels, et d’autre part modifiaient des repas avec de simples astuces, comme l’ajout de sel ou de poivre. And I found that that was one of the most effective ways of reaching the public, because the "dear public" are never reached through sympathy.) Pour Flynn l’exemple de la restauration sert également à montrer comment les intérêts des travailleurs et ceux du public peuvent se rejoindre. Rendre inutilisables des produits mauvais, dégoûtants, inadéquats, dangereux est assez souvent aussi dans l’intérêt des personnes qui autrement les auraient employés dans l’ignorance. Ce raisonnement vaut d’ailleurs également pour des actions contemporaines des services publics. Oui, des actions dans le transport en commun peuvent déranger les voyageurs, mais au fond, ne préféreriez-vous pas vous déplacer en sécurité, avec du matériel propre et solide, par des personnes attentives et non surmenées ?

Tout ceci mène Flynn vers une des variations de sabotage des plus efficaces et simplement légales, following the book of rules, ou bien la grève du zèle. Jadis j’écrivis dans un plaidoyer pour une approche générale et sage de tolérance : “Het heeft weinig zin het handhaven van (rechts)regels te beschouwen als een doel op zich. Geen enkele overheid, zelfs niet de meest totalitaire, slaagt er in totale handhaving (of zero tolerance) te organiseren. Vanuit pragmatisch oogpunt is dat trouwens ook niet wenselijk. Politicoloog Herman van Gunsteren illustreert dat met een voorbeeld uit het bedrijfsleven: “Strikte handhaving heeft rigiditeit tot gevolg. Werknemers zullen zich gaan indekken en niets meer doen, uit vrees voor represailles. Dat werkt kadaverdiscipline in de hand. Wie zweert bij complete handhaving, pleit voor een doorlopende stiptheidsactie. Dat breekt een organisatie.” Inderdaad, niet voor niks is sinds jaar en dag één van de actiemiddelen van de arbeidersbeweging de stiptheidsactie: het werk wel uitvoeren, maar met strikte inachtneming van de regels.” Très souvent ces règles ont été établies avec les meilleures intentions, donc chaque fois de nouveau il faut résoudre le dilemme entre la lettre ou l’esprit, mais Where men fail in the open battle they go back and with this system they win, dit Flynn.

A la fin de son texte, elle aborde encore les questions morales du sabotage. A ceux qui disent qu’il est immoral de détruire « sa propre production » ou que le sabotage est une pratique lâche et sournoise, elle répond : comment ça, sa propre production ? Tout au plus il s’agit de biens ou de services produits dans des conditions d’esclavage salarial pour la jouissance d’autres personnes, qui elles peuvent se les procurer. Et lâche ou sournois ? Il serait beaucoup plus aisé et moins dangereux de ne pas recourir au sabotage. Le sabotage n’est pas une affaire individuelle ; il est dans l’intérêt d’un grand nombre. Le sabotage requiert du courage et du caractère ; par une telle action le travailleur (that workingman) crée le respect de soi et la confiance dans son rôle de producteur.

"Wie de titel 'ware volkspartij van Vlaanderen' wil dragen, moet vandaag de lokale verkiezingen winnen. De N-VA, een 'light'-versie van Vlaams Belang, kan mogelijk voor het eerst de macht overnemen."

NRC Vandaag <news@campagne.nrcmedia.nl>, 14 oktober 2018