het www vergeet nooit

Weet je dat je, gewoon door op het World Wide Web te surfen, zelf een instant geluidscompositie kan maken? Simple comme bonjour, maar je kan de val niet ontwijken, waar de ontwerpster van het programma juist wil op wijzen.

Jasmine Guffond is een componiste van wie muziek te vinden is op cd en vinyl. Zij maakt ook geluidsinstallaties en doet live performances. De laatste jaren richt zij zich op het gebruik van digitale technologieën om data om te zetten in beeld en geluid. Daarmee wil zij niet alleen geluidscomposities maken, maar ook wijzen op de alomtegenwoordigheid van digitale surveillance. Het omzetten in geluid (sonification) van onzichtbare internet tracking cookies leidt niet alleen tot een spontane compositie in je computer, maar toont ook onomstotelijk aan dat je permanent gevolgd en geregistreerd wordt bij alles wat je doet op het web.

Cookies zijn minieme digitale bestandjes die op je computer worden achtergelaten om data te verzamelen voor adverteerders, overheden of bedrijven, kortom iedereen die om wat voor reden dan ook wil weten wat je doet, waar je gaat en wat je interesseert. In mijn herinnering waren er in 1994 eigenlijk maar twee browsers: Netscape Navigator en Internet Explorer. Het waren de ingenieurs van Netscape die in die periode cookies ontwierpen om de mogelijkheden van e-commerce uit te breiden. Tot dan toe was het World Wide Web stateless, dat wil zeggen dat servers waarop websites draaiden, niets onthielden van vorige bezoeken, gebruikersgegevens, voorkeuren of logingegevens. Elk bezoek aan een website werd behandeld als een nieuwe en unieke gebeurtenis, en steeds opnieuw moest je gebruikersgegevens en voorkeuren invullen. Netscape maakte het mogelijk dat webpagina’s die je met die browser bezocht, op je computer kleine bestanden achterlieten die registreerden wat je had gedaan op die site. Zo kreeg het www een geheugen, en veranderde het van een systeem van discontinue bezoeken in een landschap van doorlopende netwerkverbinding. Toen even later ook Internet Explorer van Microsoft cookies toeliet, was de algemene en permanente connectiviteit een feit, zeker ook omdat de cookies niet vernietigd werden aan het einde van een sessie, maar gewoon bleven sluimeren binnen in je pc.

Pas in 1996 verschenen in de media de eerste alarmberichten over deze digitale surveillance, vooral vanwege het inmiddels gegroeide fenomeen van de third-party cookies. Aanvankelijk was een cookie nog verbonden met het domein dat getoond wordt in de adresbalk van de browser. Dat is een first-party cookie. Third-party cookies worden echter achtergelaten door domeinen die je niet expliciet bezoekt, maar bijvoorbeeld door advertenties op de pagina die je bekijkt, of gewoon zonder dat er enige zichtbare link is naar het bedrijf dat ze bij je dropt.

Het begon ermee dat Netscape het achterlaten van cookies standaard mogelijk maakte, zonder waarschuwing aan of toestemming van de gebruiker van de website. Er was in de browsers ook geen mechanisme ingebouwd om de plaatsing van cookies te melden. Je wist dus in principe niet dat je als bezoeker van een website geregistreerd en gevolgd werd. Bovendien, als je geïnteresseerd en technisch genoeg was om de cookies op je computer te bekijken, kon je er nog niet uit opmaken wat juist geregistreerd en bewaard werd. Vandaag staan bijna alle browsers standaard third-party cookies toe, gewoon om mogelijke adverteerders ter wille te zijn. Daardoor is surfen op het internet, wat ooit een relatief anonieme bezigheid was, veranderd in een permanente overdracht van gegevens over je identiteit, je transacties, je bewegingen, keuzes en verlangens – en die kunnen allemaal opgeslagen, gesorteerd en verkocht worden.

Sinds vorig jaar zijn websites wel verplicht om bij elk bezoek te melden dat zij cookies willen/zullen achterlaten op je computer, en welke categorieën van cookies dat zijn. Dat lijkt een zekere bescherming van de privacy van de bezoeker, maar eigenlijk stelt het allemaal niet zo veel voor. Ook als je niet expliciet aangeeft dat je cookies accepteert, worden ze toch geplaatst. De expliciete toestemming is alleen handig om aan te vinken welke soorten cookies je niet wil. Als je geen ‘functionele’ cookies wil, wordt de website (deels) onbruikbaar; dus die accepteer je. Cookies voor het verzamelen van statistische gegevens of ten bate van adverteerders kan je weigeren; als je dat doet, bijvoorbeeld bij het internetbankieren van BNP Paribas Fortis, krijg je op elke pagina opnieuw een pop-up die ongeveer een derde van het scherm in beslag neemt, met de vraag om alle cookies te accepteren.

Terug naar Jasmine Guffond. Zij schrijft op haar website: “… she questions what it means for our personal habits to be traceable, and for our identities, choices and personalities to be reduced to streams of data”. Dus heeft zij de Listening Back Chrome Extension gemaakt, een programmaatje dat je kan toevoegen aan je browser, en dat geluiden produceert bij elk spoor dat een cookie op je computer achterlaat (Translates cookies into sound as you browse). De permanente onzichtbare surveillance en registratie worden nu op het moment zelf meteen hoorbaar. Guffond maakt er live geluidsinstallaties mee, zoals The Web Never Forgets, dat je  hier kan zien en beluisteren.

(Onder het filmpje op Vimeo staat overigens de waarschuwing: We use cookies. By using our site, you agree to our use of cookies. See more in our Cookie Policy.)

De extensie Listening Back kan je hier downloaden.

Het heeft allemaal iets contradictorisch, deze browser extension, die muziek maakt van de cookies die anderen ongevraagd op je computer achterlaten. Om te beginnen is de extensie gemaakt voor Chrome, de browser van Google, de grootste handelaar wereldwijd in privacygevoelige gegevens van internetgebruikers. Bij de installatie van het programmaatje moet je trouwens expliciet de extensie toegang geven tot alle gegevens op je computer. (Het ding werkt dus niet in Firefox, wel in browsers als Opera of Vivaldi, die op een of andere manier met Google gelieerd zijn.)

Bovendien, velen gebruiken al een programma om trackers  te blokkeren, zoals Ghostery. Maar zelfs dan hoor je regelmatig een ping of een pong of een zoemtoon of een brom uit je luidsprekers (je moet regelmatig de blokkeerinstellingen van je blocker handmatig bijpassen). Maar wil je dus volop genieten van de compositie die ontstaat in Listening Back, dan doe je er best aan Ghostery uit te schakelen. Kortom, wil je voor de kunst horen wat er allemaal in je pc gerommeld wordt, dan moet je de bescherming uitschakelen die juist zoveel mogelijk wil voorkomen dat er in je pc gerommeld wordt. Slimme dame, die Jasmine Guffond: ben je bereid je privacy weg te geven en je gegevens te grabbel te gooien, alleen maar om te horen hoe het is als je je gegevens te grabbel gooit?

Op donderdag 17 januari geeft Jasmine Guffond een gratis concert in de AB: https://www.abconcerts.be/en/agenda/events/jasmine-guffond/21125/