ons wereldbeeld

Het blijft maar doorgaan, de – al dan niet gespeelde – verontwaardiging over hoe Google en Facebook ‘ons’ wereldbeeld bepalen. Op iets meer dan een week tijd vond ik in verschillende papieren media weer volop verontruste beschouwingen over hun sluikse invloed op de politiek, met de verkiezing van Donald Trump als triest hoogtepunt. Meestal zijn het geeks die dit soort stukjes schrijven, mannen die zich bezighouden met enthousiast of teleurgesteld te zijn over de nieuwste technologische snufjes, maar die amper lijken na te denken over de betekenis van waar zij mee bezig zijn. Welk plekje hebben zij in die hele techno-business? Welke rol spelen zij in het laten bepalen van ‘ons’ wereldbeeld door Google en Facebook? Soms lijken zij wat te mopperen, maar verder draven zij gewoon op als marionetten van ‘het internet’ en verwante technologiebedrijven, want ‘Google en Facebook maken nou eenmaal deel uit van ons leven’.

Daarom begon ik afgelopen zaterdag met belangstelling aan een bijdrage van een schrijfster die ik meestal wel weet te waarderen, Gaea Schoeters. Onder de kop ‘Het internet als Matrix – De machine zoekt u’ stelt zij : “Het internet, waar we uren tijd doorbrengen en het leeuwendeel van onze informatie halen, is een integraal door formules geschapen schijnwerkelijkheid.”

Nou en, denk ik dan; dat weet je, dus je gedraagt je er naar. Maar niet zo dus, tot mijn verbazing, Gaea Schoeters. Zij neemt blijkbaar ‘het internet’ prima facie serieus, want zij vervolgt: “Vervelend als Google, dat ons wereldbeeld én ons stemgedrag bepaalt, extreemrechtse nonsens voor waar verkoopt.” En over Facebook meldt zij dat “voor het businessmodel van de site (…) de waarheid van geen belang” is, dat het een speeltuin is voor ‘marketingjongens’, en dat de door Zuckerberg & co geschapen toekomst behoorlijk overhelt naar rechts. De teneur van haar stuk: “Mensen zijn plug-ins geworden die het systeem voeden met data” en “Google en Facebook hebben een gigantische impact op de democratie”, en die invloed is bovendien zeer rechts geïnspireerd. Schoeters concludeert: “Mijn research werd bepaald door mijn filterbubbel, en ik ken de algoritmes niet die mijn wereldbeeld bepalen. Ik kan alleen proberen beter te kijken. Ik raad u aan hetzelfde te doen.”

Wel, ik zou zeggen, als je beter wil kijken, begin met een ander instrument te gebruiken. Zelf vind ik het al bijzonder irritant dat voortdurend geschreven wordt dat Google en Facebook ‘ons’ wereldbeeld bepalen, en dat ‘wij’ overgeleverd zijn aan de grillen van Mark Zuckerberg en zijn algoritmes – alsof wij daar zelf niets in te zeggen hebben. Luister naar me: je kan zonder Google en Facebook leven! Echt waar!

Dat betekent niet dat je je moet terugtrekken uit alle virtuele werelden, maar er zijn instrumenten en programma’s beschikbaar die veel minder invasief en indoctrinerend zijn. Iedereen kan die terugvinden, installeren en gebruiken. Natuurlijk is Google maps soms een handig instrument, maar er is ook andere software die kaarten leest en als gps werkt. Die zal waarschijnlijk ook je gegevens opslaan en je volgen, maar tenminste zit je dan (voorlopig) bij een kleiner bedrijf, met minder impact.

Wat browser en zoekmachines betreft: er zijn prima alternatieven voor Google. Ik gebruik al jaren met veel voldoening Opera en Vivaldi als browsers. Die kan je op elk apparaat installeren, ook wanneer dat Android draait. Voeg daar een ad-blocker en een tracking-blocker zoals Ghostery aan toe, en je bent gevrijwaard van ongewenste tussenkomsten op je scherm. En voor de zoekmachines: er zijn verschillende instrumenten die je persoonlijke gegevens niet bewaren, je ip-adres niet volgen, en je geen advertenties opsolferen. Lang geleden gebruikte ik Startpage by Ixquick, maar dat werkt niet in Opera of Vivaldi. Nu ben ik al geruime tijd zeer tevreden met DuckDuckGo (al was het maar vanwege de naam), dat uitstekend functioneert in Opera en Vivaldi. Sinds kort is er ook de ‘ecologische’ zoekmachine Ecosia; niks mis mee. Wel is het zo dat een zoekopdracht op Google veel meer respons geeft; maar wie heeft er behoefte aan 23.500.000 resultaten als je ‘martini dry’ intikt? Bovendien zullen andere zoekmachines in de loop van de tijd ook meer resultaten gaan aanbieden, naargelang zij meer gebruikt worden.

Betekent dit dan dat Opera en Vivaldi en DuckDuckGo niet met algoritmes werken? Nee, natuurlijk niet, maar ik heb geen last van hinderlijke boodschappen overal tussendoor. Propageren zij ook een uiterst-rechts wereldbeeld? Dat is niet zo duidelijk, maar voorlopig lijken zij gevrijwaard van de manipulaties door grote marketingbedrijven, alt-right of de N-VA/VlaamsBelang. In die zin vind ik het ook jammer dat zelfs kritische auteurs blijkbaar zonder problemen ‘googelen’ wanneer zij wat opzoeken op internet. Ik weet het wel, sommige mensen schrijven met een bic, ook als het geen Bic is, maar dit soort ‘merkverwatering’ (antonomasie) versterkt natuurlijk alleen maar de ideologische hegemonie van het bedrijf.

En ook zonder Facebook kan je een volwaardig en zelfs zinvol leven leiden, lijkt mij. In 2008 of 2009 maakte ik een Facebookprofiel aan. Na een aantal maanden had ik zo’n 120 vrienden, allemaal mensen die ik in het echte leven kende. Maar toen bleek ook al dat ik van ruim honderd ervan de nieuwe berichten blokkeerde. Die bleken immers alleen te gaan over ‘ben gaan shoppen in Londen met oude schoolvriendinnen’ tot ‘brrr, wat koud, heb de kachel maar aangemaakt’. Hadden die mensen niks beters te doen dat dit soort flauwekul uitstoten? Het heeft uiteindelijk nog zo’n zes maanden geduurd voor Facebook mijn account eindelijk verwijderd had.

Als je dan toch zo nodig deel wil uitmaken van een virtuele community, is er bijvoorbeeld nog altijd Diaspora. Kleiner, selectiever en interessanter, maar vooral: decentraal. Ik weet het, Diaspora is niet altijd erg gebruiksvriendelijk, maar dat verandert natuurlijk naargelang meer mensen er gebruik van maken.

Ja maar, zeggen mensen me, al mijn vrienden zitten op Facebook, dus dat is waar ik hun nieuws vind.

a/ Is hun nieuws op Facebook dan zo interessant of relevant? Tonen zij meer dan zichzelf, de kinderen of de poes? En als je wel relevante informatie wil uit een virtuele gemeenschap, is dan niet juist een medium als Diaspora, dat speciaal daarvoor werd opgericht, uitermate geschikt (tot het natuurlijk ook overrompeld wordt door debiele selfies)?

b/ De reactie doet mij denken aan de mevrouw van het bakkerijtje in Jevigné, toen ik informeerde of zij meedeed aan de introductie van de nieuwe lokale munt in de streek. ‘Nee, nu niet; misschien later, als anderen ook meedoen.’

Kortom, hou op met te praten over ‘we’ en ‘ons’ wereldbeeld dat bepaald wordt door monopolies als Google en Facebook. Als dat zo zou zijn, is het omdat je het zelf toelaat. Er zijn alternatieven. Basisinformatie over hoe anders om te gaan met ‘het internet’, browsers, zoekmachines en virtuele gemeenschappen vind je alvast bij Internetvrijheid Toolbox of Electronic Frontier Foundation. Zie ook: https://www.vpnmentor.com/blog/survive-online-without-google/