Vrijheidsstraf

In het laatste nummer van Fatik, het ‘tijdschrift voor strafbeleid en gevangeniswezen’ van de Liga voor Mensenrechten (nr. 146, binnenkort op http://www.mensenrechten.be/index.php/site/archief/tvmr_fatik), maakt Tom Daems een analyse van Het Justitieplan van minister Geens (http://www.koengeens.be/justitieplan). Hij besteedt vooral aandacht aan Geens’ plannen voor een hervorming van (de uitvoering van) de straffen. Die zijn te vinden in het derde hoofdstuk ‘Efficiënte aanpak van criminaliteit en onveiligheid’.

Voordat men Geens verderop in zijn tekst zou kunnen gaan verdenken van vertrouwdheid met criminologische inzichten, of zelfs van idealisme, heeft hij in het eerste hoofdstuk al laten berekenen hoe duur dat hele gevangeniswezen wel is, en wat statistisch gezien één gedetineerde kost per jaar. Voor de 11.501 gedetineerden die op 16 februari 2015 geteld werden, zou dat gemiddeld 48.519 euro per persoon per jaar zijn. Daems schrijft: “… het zijn toch vooral budgettaire kopzorgen die de nieuwbakken reductionistische koers inluiden.” (Opmerkelijk overigens: van die 11.501 gedetineerden zitten er 36% in voorlopige hechtenis. Die zijn, met andere woorden, -nog- niet schuldig aan enig strafbaar feit.)

Toch vind je in Het Justitieplan formuleringen terug die rechtstreeks verwijzen naar wat strafrechthervormers en criminologen al sinds de jaren 1970 bepleiten. Zo wordt vermeld dat het strafrecht “zijn juiste plaats toegewezen krijgt in het geheel van normhandhavende mechanismen”. Er moet minder gestraft worden, en minder strafbaar gesteld. In paragraaf 94 staat: “Het aantal strafbepalingen wordt verminderd en vereenvoudigd. Alleen de inbreuken die écht strafwaardig worden beschouwd omdat de door het misdrijf geschonden belangen dermate fundamenteel zijn voor het algemeen belang en omdat voor de slachtoffers herstel niet mogelijk is via andere wegen, komen nog voor de strafrechter. Zo wordt het strafrecht tot haar (sic) kerntaak teruggebracht, namelijk de bestraffing van de ernstige inbreuken. Andere onwenselijke gedragingen worden administratief of waar mogelijk zelfs zuiver burgerrechtelijk afgehandeld.” Horen wij daar in de verte Louk Hulsman nog roepen?

Nu is er wel wat af te dingen op de administratiefrechtelijke afhandeling van ‘onwenselijke gedragingen’. De perikelen rond de gemeentelijke administratieve sancties (GAS) getuigen daarvan. Anderzijds opent dit in theorie perspectief voor de bezitters van op dit ogenblik verboden roesmiddelen. Schendt het bezit van een joint belangen die “dermate fundamenteel zijn voor het algemeen belang”? En als het bezit van illicit drugs voor eigen gebruik beschouwd wordt als een victimless crime, voor welk slachtoffer moet er dan herstel gezocht worden?

Een positief punt in Het Justitieplan, waar ook Tom Daems op wijst, is de mentaliteitsomslag in verband met het zogenaamde cellentekort. “Het cellentekort wordt immers hertaald naar een gedetineerdenoverschot: de detentiepopulatie moet duurzaam onder de 10.000 gedetineerden gebracht worden.” Met andere woorden: er zijn niet te weinig cellen, er zijn te veel gevangenen. Al in de jaren 1980 pleitte o.m. de Nederlandse Coornhert-liga voor deze benadering. Een samenleving moet duidelijk maken wat het maximum aandeel van de bevolking is dat zij desnoods, en als ultieme remedie, opgesloten wil zien.  Daems schrijft nog: “De minister heeft geen hoge pet op van de vrijheidsstraf. In het Justitieplan wordt verwezen naar de vrijheidsstraf als ‘de meest punitieve en sociaal ontregelende straf, die de beoogde herintegratie van de veroordeelde het meest bemoeilijkt.’”

Dit elementaire inzicht in het karakter van de vrijheidsstraf is nog niet doorgedrongen tot de correctionele rechtbank van Gent, geloof ik. Als je de Standaard van 14 juli mag geloven, heeft een rechter daar een 23-jarige Nederlander, die in mei een valse bommelding pleegde, veroordeeld tot achttien maanden cel, waarvan de helft met uitstel. Nu was die dader al niet al te snugger. Hij deed de bommelding met zijn mobiele telefoon; een kind weet dat je dan onmiddellijk op te sporen bent. Bovendien, zei de rechter, “zijn er antisociale persoonlijkheidskenmerken en een gebrek aan probleeminzicht”.

Ja, dan helpen negen maanden in mensonterende omstandigheden in een stinkende cel. Dat zal de antisociale persoonlijkheidskenmerken van deze sukkel zeker ten goede komen. De minister heeft nog werk voor de boeg met zijn mentaliteitswijziging.